Η διαχρονική καταδίκη του πολέμου και η ανάδειξη της δύναμης που έχει η τέχνη να εκφράσει πάντα με τρόπο αποκαλυπτικό το άρρητο και ταυτόχρονα να δώσει ελπίδα και να λειτουργήσει ως πεδίο δημιουργίας και επιβίωσης στις πιο σκοτεινές περιόδους, αποτελούν μόνο κάποιες από τις νοηματικές βάσεις της έκθεσης «Οικουμενικός Πόλεμος. Η καλλιτεχνική πρωτοπορία στο μέτωπο του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Έργα από τη συλλογή Κωστάκη» που παρουσιάζεται από τις 15 Ιουνίου έως τις 25 Οκτωβρίου 2025 στο MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης, στη Μονή Λαζαριστών, στη Θεσσαλονίκη.
Με αφορμή τα 111 χρόνια από την έναρξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, η έκθεση διατρέχει την περίοδο 1914-1918 και αναφέρεται στους τρόπους με τους οποίους οι πρωτοπόροι καλλιτέχνες στη Ρωσία αντιμετώπισαν τον μεγαλύτερο πόλεμο στην ιστορία της ανθρωπότητας και τις κλιμακωτές αντιδράσεις του ως το 1920.
Ο «Μεγάλος Πολέμος» θεωρήθηκε σε μεγάλο βαθμό ως η τελική πράξη του Παλαιού Κόσμου. Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος στη Ρωσική Αυτοκρατορία που –όπως και στον υπόλοιπο κόσμο– διέκοψε απότομα τη ροή της ιστορίας, προκάλεσε ρήγμα στην καλλιτεχνική συνείδηση και κυρίως στην φιλοσοφία και αισθητική των πρωτοπόρων εκπροσώπων όλων των τεχνών. Την ίδια στιγμή, παράλληλα με την έντονη κριτική και τον φόβο για τις καταστροφικές επιπτώσεις στη ζωή και την οικονομία που ήταν πια πραγματικότητα, οι καλλιτέχνες εκείνης της περιόδου είχαν καταληφθεί από μια επαναστατική συνείδηση, χωρίς φόβο για τη ρήξη με το παρελθόν. Συναρπαστικά δείγματα καλλιτεχνικής αναγέννησης υπήρξαν μεγάλα καλλιτεχνικά κινήματα όπως ο κυβοφουτουρισμός, ο σουπρεματισμός, ο πρώιμος κονστρουκτιβισμός του Τάτλιν και η επίδραση που είχε στους ντανταϊστές, αναπτύχτηκαν η υπέρλογη ποιητική γραφή και η ατονική μουσική.
Από τις σατιρικές εικόνες του 1914 στην υπέρλογη γραφή του Αλεξέι Κρουτσόνιχ και την μη-αντικειμενική τέχνη του Καζιμίρ Μαλέβιτς, της Λιουμπόβ Ποπόβα, του Ιβάν Κλιούν κ.ά. και από την μυστικιστική γραφή του Βελιμίρ Χλέμπνικοφ και του Πάβελ Φιλόνοφ που ξορκίζει τους πολέμους, ως τις τραγικές φιγούρες των ακρωτηριασμένων στρατιωτών του Σολομόν Νικρίτιν, η έκθεση τονίζει τον αποκαλυπτικό χαρακτήρα του Πολέμου και μεταφέρει ισχυρά αντι-μιλιταριστικά μηνύματα.
Ως επίμετρο στην έκθεση παρουσιάζεται το έργο «Seeing Against Seeing» του φωτογράφου και ερευνητή Αλεξέι Γιουρένεφ, αποτέλεσμα διαλόγου ανάμεσα στο αντιπολεμικό μανιφέστο του Ερνστ Φρίντριχ, War Against War! (1924) με σκληρές φωτογραφίες από τις συνέπειες του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου σε διάλογο με χιλιάδες πορτρέτα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, που μέσω σκόπιμα εκπαιδευμένης στο λάθος ΑΙ, προκαλούν διαχρονικά πορτρέτα για την πολεμική βία και τεκμήρια του ψυχολογικού τρόμου που αυτή προκαλεί.
Επιμέλεια: Μαρία Τσαντσάνογλου, Καλλιτεχνική Διευθύντρια, MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη
Βοηθός επιμελήτρια: Αγγελική Χαριστού, Ιστορικός τέχνης, Επιμελήτρια MOMus
