Έκθεση «Ιβάν Κλιούν. Υπερβατικά τοπία. Ιπτάμενα γλυπτά. Φωτεινές σφαίρες»
MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη
(Μονή Λαζαριστών, Θεσσαλονίκη)
2 Ιουλίου 2021 – 19 Σεπτεμβρίου 2021 | 2η ΠΑΡΑΤΑΣΗ έως 29 Απριλίου 2022
Υπερβατικά τοπία, ιπτάμενα γλυπτά, φωτεινές σφαίρες, σχήματα, φόρμες, σχέδια, μελέτες χρωμάτων με αποκορύφωμα ένα εκτυφλωτικό κόκκινο φως, αλλά και παραστατικές και ταυτόχρονα συμβολικές μορφές, συνθέτουν τη μεγάλη, πρώτη διεθνή έκθεση με αντικείμενο το έργο και τη ζωή του Ιβάν Κλιούν (Ιβάν Βασίλιεβιτς Κλιούν, γεννημένος Κλιουνκόφ, Μπολσίε Γκόρκι, 1873 - Μόσχα, 1943), που παρουσιάζεται στο MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη, στη Μονή Λαζαριστών, στη Θεσσαλονίκη, από τις 2 Ιουλίου έως τις 19 Σεπτεμβρίου 2021 (2η ΠΑΡΑΤΑΣΗ έως 29 Απριλίου 2022).
Ο Ιβάν Κλιούν εκπροσωπείται στη συλλογή Κωστάκη του MOMus-Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης με 383 έργα τέχνης (πίνακες και σχέδια) και ένα μοναδικό αρχειακό υλικό (γράμματα, χειρόγραφα, λιθογραφικές εκτυπώσεις, διδακτικό υλικό κ.λπ.). Η έκθεση «Ιβάν Κλιούν. Υπερβατικά τοπία. Ιπτάμενα γλυπτά. Φωτεινές σφαίρες.», πραγματοποιείται με την υποστήριξη του Heritage Art Foundation στη Μόσχα, του Συλλόγου Υποστηρικτών του Μουσείου και του The Malevich Society, καταγράφει την καλλιτεχνική ζωή αυτού του σημαντικού Ρώσου ζωγράφου, γλύπτη, συγγραφέα και δασκάλου.
Ο ίδιος πέρασε από όλο το φάσμα των κινημάτων και μεθόδων, από τον Νεο-ιμπρεσιονισμό και τον Συμβολισμό ως τον Κυβοφουτουρισμό και την μη-αντικειμενική τέχνη, ασχολήθηκε επίσης με τη δημιουργία τρισδιάστατων μη-αντικειμενικών κατασκευών ήδη από το 1914. Υπήρξε μέλος της ομάδας Σουπρέμους του Καζιμίρ Μαλέβιτς, αλλά στην πορεία ανέπτυξε δική του εκδοχή για τον Σουπρεματισμό. Στις αρχές της δεκαετίας του 1920 μελέτησε διεξοδικά τα στοιχεία της φόρμας, του φωτός και του χρώματος και δημιούργησε μια δική του καλλιτεχνική μέθοδο προτείνοντας μη-αντικειμενικά έργα που παρουσιάζουν κυρίως σφαιρικές φόρμες, ακολουθώντας την προσωπική του θεωρία για το φως και την κίνηση στον χώρο. Μετά την σύντομη διδακτική του σταδιοδρομία στα Εργαστήρια ΒΧΟΥΤΕΜΑΣ ακολούθησε μια μακρά προσωπική επιστημονική έρευνα πάνω στις θεωρίες του χρώματος. Το 1934, όταν παγιώνεται ο Σοσιαλιστικός Ρεαλισμός ως η μοναδική επίσημη καλλιτεχνική κατεύθυνση, ο Κλιούν ανακοινώνει την επιστροφή του στη ρεαλιστική ζωγραφική, ωστόσο θα δυσκολευτεί να προσαρμοστεί στους νέους επιβεβλημένους εικαστικούς κανόνες και θα έχει ελάχιστες καλλιτεχνικές αναθέσεις, ώσπου θα διαγραφεί και από την Πανρωσική Συνεταιριστική Ένωση Καλλιτεχνών.
Μετά το θάνατό του, η πρώτη έκθεση των έργων του πραγματοποιήθηκε στο Ινστιτούτο Ατομικής Ενέργειας Κουρτσάτοφ στη Μόσχα το 1972 και βασίστηκε σε έργα των συλλογών Γιώργου Κωστάκη και Ντμίτρι Σαραμπιάνοφ. Η δεύτερη προσωπική έκθεση πραγματοποιήθηκε το 1999 στην Κρατική Πινακοθήκη Τρετιακόφ στη Μόσχα, όπου πολλά έργα προέρχονται επίσης από τη δωρεά του Γιώργου Κωστάκη.
Η έκθεση στο MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη είναι η πρώτη διεθνής έκθεση έργων του Ιβάν Κλιούν, σε τέτοιο μεγάλο σύνολο, σε επιμέλεια της Μαρίας Τσαντσάνογλου, διευθύντριας του Μουσείου και συνεπιμέλεια της Αγγελικής Χαριστού, προϊσταμένης συλλογών.
Σημαντικές μελέτες του ίδιου του καλλιτέχνη επιτρέπουν την αποκατάσταση πολλών χαμένων έργων, κυρίως γλυπτών και τρισδιάστατων κατασκευών. Το Εργαστήριο Γλυπτικής του Τμήματος Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών του ΑΠΘ με επικεφαλής τον καθηγητή γλυπτικής Άρη Κατσιλάκη δημιούργησε, στο πλαίσιο της έκθεσης, ανακατασκευές των «Ιπτάμενων Γλυπτών» του Κλιούν με βάση το υλικό της συλλογής και του αρχείου Κωστάκη, και διοργάνωσε ένα δημιουργικό εργαστήριο με τη συμμετοχή των φοιτητών/τριών του 3ου έτους, τα έργα των οποίων θα εκτίθενται στο χώρο του Μουσείου.
Η έκθεση συμπληρώνεται με έργα από τις συλλογές της Ιρίνα Πράβκινα και των Ταμάζ & Ιβέτα Μανασέροφ.
Την έκθεση συνοδεύει δίγλωσσος κατάλογος (ελληνικά-αγγλικά) με επιστημονικά κείμενα των ιστορικών τέχνης Κριστίνα Λόντερ, Αντρέι Σαραμπιάνοφ, Βικτώριας Σίντλερ, Μαρίας Κωστάκη, Μαρίας Τίμινα και Μαρίας Τσαντσάνογλου.
Αρχιτεκτονικός Σχεδιασμός: Κιρίλ Αςς, Νάντια Κόρμπουτ
Την Παρασκευή 2 Ιουλίου, πρώτη μέρα λειτουργίας της έκθεσης, θα υπάρχει διευρυμένο ωράριο 10:00-22:00 και ελεύθερη είσοδο για το κοινό.
Δηλώσεις συμμετοχής για τις ξεναγήσεις, στο τηλ. 2310 589143.
Στους χώρους και στις ξεναγήσεις τηρούνται όλα τα υγειονομικά πρωτόκολλα για την αποφυγή διασποράς του COVID 19.
Μεγάλοι Υποστηρικτές έκθεσης
Heritage Art Foundation, Mόσχα
The Malevich Society, Νέα Υόρκη
Σύλλογος Υποστηρικτών MOMus-Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη (Κριστίνα Κρασνιάνσκαγια -επικεφαλής, Κονσταντίν και Βικτώρια Γιανακόφ, Αντρέι Τσεγκλακόφ)
Υποστηρικτές καταλόγου
Makt
Semiotik Design Agency
Future Format
Δηλώσεις & επιπλέον υλικό
Ανδρέας Τάκης, Πρόεδρος ΔΣ του MOMus
«Η συλλογή Κωστάκη του MOMus-Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης δεν χρειάζεται πια πολλές συστάσεις. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη και πληρέστερη συλλογή της αισθητικής παραγωγής της περίφημης ρωσικής πρωτοπορίας που υπάρχει εκτός Ρωσίας, ένα μοναδικό στην καλλιτεχνική όσο και ιστορική του σημασία σύνολο που οφείλουμε στην ευαισθησία και τη διορατικότητα του μεγάλου συλλέκτη Γιώργου Κωστάκη. Γιατί, καλύπτοντας μια περίοδο παραγωγής περισσοτέρων δεκαετιών, εκτός των άλλων, προσφέρει μια εξαιρετική καταγραφή της εξέλιξης του έργου και των θεωρητικών απόψεων των αισθητικών κινημάτων που συνέβαλαν τόσο καθοριστικά στη διαμόρφωση της σύγχρονης αντίληψής μας για την τέχνη και τον ρόλο της στην κοινωνία. Ιδιαίτερα βαρύνουσα στην εξέλιξη των κινημάτων αυτών στάθηκε η συμβολή του Ιβάν Κλιούν, ενός από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της ρωσικής πρωτοπορίας. Η καλλιτεχνική διαδρομή του συνδέει όλα τα σημαντικά κινήματα τέχνης στο γύρισμα του 19ου αιώνα και τις πρώτες δεκαετίας του 20ού, από τον συμβολισμό, τον κυβοφουτουρισμό και τον σουπρεματισμό ως τη δημιουργία έργων βασισμένων στην προσωπική του θεωρία για το χρώμα και το φως.»
Μαρία Τσαντσάνογλου, διευθύντρια MOMus-Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη, επιμελήτρια έκθεσης
«О Ιβάν Κλιούν είναι ένας από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες της πρώτης γενιάς της ρωσικής πρωτοπορίας, με ιδιαίτερο προσωπικό ύφος και μεθοδική προσέγγιση των πειραματικών τάσεων και κινημάτων των αρχών του 20ου αιώνα. Ήταν στενός φίλος του Καζιμίρ Μαλέβιτς και ίσως γι' αυτόν τον λόγο η ιστορία της τέχνης τον αδίκησε τοποθετώντας τον, κατά κάποιο τρόπο, στη σκιά του Μαλέβιτς. Η έκθεση αυτή επιδιώκει να αποκαταστήσει αυτή την αδικία. Ο Κλιούν ήταν ιδιαίτερα ταλαντούχος ζωγράφος και οι θεωρίες του για την σχέση χρώματος και φωτός επηρέασαν τον Μαλέβιτς και γενικότερα την Μη-αντικειμενική τέχνη στα τέλη της δεκαετίας του 1910. Ο Κλιούν δημιούργησε τα πρώτα "mobiles" στην ιστορία της τέχνης του 20ου αιώνα και προσέγγισε την γλυπτική ως διεύρυνση της ίδιας της ζωγραφικής σε τρεις διαστάσεις. Μέσα από το έργο του και από τα γραπτά του κατανοούμε καλύτερα την σπουδαιότητα της ρωσικής πρωτοπορίας στην εξέλιξη των εικαστικών τεχνών του 20ου αιώνα. Ο Ιβάν Κλιούν εκπροσωπείται στη συλλογή Κωστάκη του МОМus με σχεδόν 400 έργα κι ένα μοναδικό αρχειακό υλικό. Είναι η πρώτη παγκοσμίως έκθεση του Κλιούν και είμαι βέβαιη ότι θα ανοίξει τον δρόμο για την γνωριμία του ευρύτερου κοινού με αυτόν τον σπουδαίο και καινοτόμο καλλιτέχνη.»
Κριστίνα Κρασνιάνσκαγια, Επικεφαλής του Ομίλου Υποστηρικτών του MOMus-Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη
«Πριν από το άνοιγμα της έκθεσης του Ιβάν Κλιούν, θα ήθελα να συνοψίσω αυτό που ο Σύλλογος Υποστηρικτών του Μουσείου, στον οποίο συμμετέχουν πλέον οι Κονσταντίν και Βικτώρια Γιανακόφ, συλλέκτες και φιλότεχνοι με ελληνική καταγωγή, κατάφερε να επιτύχει μέχρι στιγμής. Η νέα αναπτυξιακή στρατηγική που προτείναμε ως Σύλλογος για το MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη, στοχεύει στην ενίσχυση του ρόλου του ως του μεγαλύτερου κέντρου της ρωσικής πρωτοποριακής τέχνης εκτός της Ρωσίας. Φέτος, ιδρύουμε το Ίδρυμα Φίλων του Μουσείου. Όλα τα χρήματα που συγκεντρώνονται θα χρησιμοποιηθούν για τη χρηματοδότηση του ερευνητικού έργου και των εκπαιδευτικών προγραμμάτων του μουσείου.»
Κονσταντίν και Βικτώρια Γιανακόφ, νέα μέλη του Ομίλου Υποστηρικτών του MOMus-Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη
«Η αποστολή μας είναι να βοηθήσουμε στο συντονισμό των προσπαθειών των δύο μουσείων και των δύο χωρών για την προώθηση του φαινομένου της ρωσικής πρωτοπορίας στη Δύση, και είμαστε χαρούμενοι που τόσο η Κρατικής Πινακοθήκης Τρετιακόφ όσο και το ΜOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη έχουν αποδεχτεί και ήδη προωθήσει τις προτάσεις και ιδέες μας. Χάρη στην κοινή μας δουλειά, στην έναρξη της έκθεσης του Ιβάν Κλιούν στη Θεσσαλονίκη θα παραβρεθεί για πρώτη φορά στη Θεσσαλονίκη η Ζελφίρα Τρεγκούλοβα, διευθύντρια της Κρατικής Πινακοθήκης Τρετιακόφ, μαζί με στελέχη-συναδέλφους της, οι οποίοι ενδιαφέρονται για τη συνεργασία μεταξύ των δύο μουσείων, σε καθένα από τα οποία υπάρχουν έργα της εντυπωσιακής συλλογής ρωσικής πρωτοπορίας του Γιώργου Κωστάκη. Αξίζει να σημειωθεί ότι από το 2019 υπάρχει μια αίθουσα στη Νέα Κρατικής Πινακοθήκης Τρετιακόφ, αφιερωμένη στον ίδιο».
Αντρέι Τσεγκλακόφ, συλλέκτης τέχνης και μέλος του Ομίλου Υποστηρικτών του MOMus-Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη
«Παρακαλώ αφιερώστε λίγο χρόνο για να σκεφτείτε την ειρωνεία της μοίρας της οποίας είμαστε μάρτυρες: οι καλλιτέχνες ρωσικής πρωτοπορίας αμφισβήτησαν όλα τα δεδομένα με ό,τι σχετιζόταν με την Απολλωνιακή θεωρία, αλλά πλέον, 75 χρόνια μετά, τα έργα τους έχουν βρει ένα ασφαλές καταφύγιο παρόμοιο με την διαχρονικότητα της κλασσικής τέχνης. Δεν είναι μια υπέροχη ευκαιρία για να ξαναδούμε και να θαυμάσουμε αυτά τα αριστουργήματα, να συνειδητοποιήσουμε ότι το μέλλον που ονειρευόμαστε ήταν πραγματικότητα για εκείνους που δημιούργησαν το Ωραίο, παρόλο που πίστευαν ότι το αψηφούσαν;»
Γιώργος Κωστάκης, «Η πρωτοπορία μου. Απομνημονεύματα ενός συλλέκτη» εκδ. Modus-Graffiti, Μόσχα 1993
«Με μεγάλη δυσκολία βρήκα αρχικά κάποια έργα του Κλιούν, τα οποία αγόρασα αμέσως. Ήταν πολύ δύσκολο να βρω την άκρη. Πολλά από τα έργα του είχαν εξαφανιστεί. Ο Κλιούν είχε ένα διαμέρισμα στην περιοχή Σοκόλνικι. Όταν ξεκίνησε ο πόλεμος και κηρύχτηκε εκκένωση, έπρεπε να φύγει από αυτό το διαμέρισμα, που όπως μου έλεγαν, ήταν γεμάτο με τα έργα του καλλιτέχνη. Μια γνωστή του Κλιούν, ηθοποιός, νοίκιασε ένα δωμάτιο στο σπίτι, και αποφάσισε να αγνοήσει την εκκένωση. Ο Κλιούν της ζήτησε να φροντίζει τους πίνακες του. Κάποιοι πίνακες φυλάσσονταν στη βεράντα που ήταν εύκολα προσβάσιμη στα αγόρια από τα γειτονικά σπίτια! Συχνά ανέβηκαν εκεί και έπαιρναν τους πίνακες. Έτσι, πολλά έργα εξαφανίστηκαν. Όμως κι ο ίδιος ο Κλιούν αντιμετώπισε ένα μεγάλο πρόβλημα στο δρόμο του φεύγοντας από τη Μόσχα. Είχε ξεχωρίσει ένα μεγάλο πακέτο το οποίο είχε βάλει μέσα στο σάκο που είχε πάρει μαζί του στην εκκένωση. Στο πακέτο υπήρχε όλη η αλληλογραφία μεταξύ Κλιούν και Μαλέβιτς και πολλά σχέδια του Μαλέβιτς. Σε μια στάση του τρένου κατέβηκε για να πάρει βραστό νερό κι όταν επέστρεψε του ’χαν κλέψει το σάκο. Πιθανότατα να πίστευαν ότι υπήρχε φαγητό. Κι έτσι αυτό το πολύτιμο υλικό εξαφανίστηκε χωρίς ίχνη... Αργότερα κατάφερα να γνωρίσω τη μια από τις δύο κόρες του Κλιούν. Είχε στην κατοχή της πολύ λίγα έργα του πατέρα της, αλλά μου τα έδωσε και μάλιστα μου έδωσε επιπλέον δωρεάν, αρκετά σχέδια και γκουάς, λέγοντας: "Εγώ δεν τα χρειάζομαι, αλλά μπορεί εσάς να σας φανούν χρήσιμα." Και ταυτόχρονα μου έδωσε και τη διεύθυνση της αδερφής μου, στην οποία πήγα αμέσως. Η συλλογή της αποδείχθηκε πιο πλούσια. Και κατάφερα να αποκτήσω σχεδόν τα πάντα. Αργότερα βρήκα μερικές ακόμη επαφές για τον Κλιούν και αγόρασα κι άλλα έργα του. Έτσι, έχω δημιουργήσει μια μεγάλη συλλογή αυτού του καλλιτέχνη.»
Ιβάν Κλιουν, Απόσπασμα από το αυτοβιογραφικό κείμενο Ο Δρόμος μου στην Τέχνη, κεφ. 18 «Το Φως ως η Νέα Πραγματικότητα», 1941-42, αρχείο Κωστάκη
«Ο διασκορπισμός των σουπρεματιστικών μορφών και οι φόρμες των αντικειμένων με οδήγησαν στο δρόμο των σφαιρικών απεικονίσεων: όλα αιωρούνταν και διασκορπίζονταν στην εναέρια σφαίρα, πλημμύριζαν με διαφορετικά, αρμονικά χρώματα: ωστόσο, μερικές φορές υπήρχε μια συγκεκριμένη φόρμα. Αυτό με τη σειρά του οδήγησε στη μετάδοση του φωτός και των σκιών, που απεικονίζονταν, επίσης, είτε με ένα είτε με πολλά χρώματα.
Εξάλλου, το φως στη φύση υπάρχει ως πραγματικότητα. Μπορεί να είναι μπλε, κόκκινο, πράσινο κ.λπ. ενώ στη φόρμα του μπορεί να είναι κυκλικό, οβάλ, τρίγωνο κ.ο.κ. Αυτές οι φόρμες και τα χρώματα μπορεί να είναι περίπλοκα, να διέρχεται το ένα μέσα στο άλλο ή αμοιβαία να συγχωνεύονται».