Το ΜΟΜus - Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης τιμά τη μνήμη του Κυριάκου Κατζουράκη (1944 – 2021) εντάσσοντας το έργο του «Υπόκλιση» στους χώρους έκθεσης των μόνιμων συλλογών του.
Η «Υπόκλιση» είναι ένας από τους έντεκα πίνακες της ενότητας «Προσωπογραφία» που δημιούργησε ο καλλιτέχνης στο πλαίσιο του έργου «Ο Δρόμος Προς τη Δύση». Πρόκειται για ένα μνημειακό, σπονδυλωτό έργο με θέμα τη μετανάστευση, μία ελεγειακή σύλληψη που εξελίχθηκε σε εικαστικό, θεατρικό, κινηματογραφικό και εκδοτικό γεγονός. Παρουσιάστηκε αρχικά ως θεατρικό δρώμενο στην Αποθήκη 1 του λιμανιού της Θεσσαλονίκης, στο πλαίσιο του θεσμού «Θεσσαλονίκη – Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης 1997» και έκτοτε ο συγκεκριμένος πίνακας παραχωρήθηκε ως δωρεά του ΟΠΠΕΘ προς το Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Εκτέθηκε για πρώτη φορά στη Μονή Λαζαριστών το 2006 στο πλαίσιο της έκθεσης «Μεταμφιέσεις. Θηλυκότητα, ανδροπρέπεια και άλλες βεβαιότητες», μια έκθεση για τη ρευστότητα και την πολιτική διάσταση των έμφυλων προσδιορισμών. Παρουσιάστηκε επίσης το 2018 στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στην πρώτη κοινή έκθεση των συλλογών του ΚΜΣΤ και του ΜΜΣΤ, «Συμφωνία σε 20 μέρη». Μετά τη συγκρότηση του ΜΟΜus και την κοινή διαχείριση των συλλογών του ΚΜΣΤ και του ΜΜΣΤ από τον ενιαίο φορέα, ο πίνακας βρίσκει πλέον τη θέση του, ανάμεσα στα υπόλοιπα έργα των μόνιμων συλλογών, στο κτήριο όπου στεγάζονται οι δράσεις του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης στη ΔΕΘ.
«O Δρόμος προς τη Δύση» είναι ένα από τα κορυφαία έργα του Κυριάκου Κατζουράκη που αναδεικνύει τόσο το εύρος των εκφραστικών του μέσων, όσο και το μεγαλείο της ανθρωπιστικής αντίληψης που διατρέχει το σύνολο του έργου του. Αφηγείται με συγκλονιστική και αφοπλιστική λιτότητα την περιπέτεια της μετανάστευσης από την ανατολική Ευρώπη κατά τη δεκαετία του ’90 μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, τις μνήμες που κουβάλησαν μαζί τους οι γυναίκες και οι άνδρες από τις πατρίδες που εγκατέλειψαν, τις προσδοκίες για τη βελτίωση των συνθηκών ζωής, την τραγική διάψευση, την παράνομη διακίνηση, την υποχρεωτική εκπόρνευση και την πολλαπλή εκμετάλλευση των μεταναστριών στη χώρα υποδοχής τους, την Ελλάδα.
Στην «Υπόκλιση» γινόμαστε μάρτυρες μιας αδυσώπητης σκηνής: μία γυμνή γυναίκα υποβάλλεται σε εξευτελιστική εξέταση από τα βλέμματα μίας ομάδας ανδρών. Η γυναίκα είναι σκυμμένη με την πλάτη προς τους θεατές εκτός κάδρου, ενώ το σώμα της, σαν κρεμασμένο σφαχτό του Ρέμπραντ και του Σουτίν, αντιμετωπίζεται από το ζωγράφο ως η κεντρική πηγή φωτός προσελκύοντας έτσι το κύριο ενδιαφέρον στο κέντρο της σύνθεσης. Τη δραματικότητα της σκηνής επιτείνει η αντίθεση με τους σκοτεινούς όγκους των ανδρών που κρύβονται στο ημίφως, στο βάθος μιας εγκαταλειμμένης αποθήκης, όπου λαμβάνει χώρα η αξιολόγηση και ίσως η πώληση του προϊόντος. Συνεπής στην αντίληψη για τον κοινωνικό ρόλο της τέχνης, καθώς και στην παράδοση του κριτικού ρεαλισμού, ο Κυριάκος Κατζουράκης δομεί τη σύνθεση πάνω στη γεωμετρική αντιπαράθεση σκοτεινών όγκων – φωτεινών επιφανειών, για να δημιουργήσει μια ανεξίτηλα αιχμηρή και διαχρονική εικόνα της εκμετάλλευσης των αδύναμων από τους ισχυρότερους.
Λεζάντα έργου: Κυριάκος Κατζουράκης, Υπόκλιση, λάδι σε μουσαμά, 200 x 300 εκ., 1996-7, Δωρεά ΟΠΠΕΘ 1997, Συλλογή Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης
Κείμενο: Συραγώ Τσιάρα, δρ. Ιστορίας Τέχνης, αν. διευθύντρια ΜOMus-ΜΣΤ
