landscape stories | Photometria 2022

Η τοπιογραφία αναδύθηκε ως πάρεργο στο φόντο ζωγραφικών έργων στην πρώιμη Αναγέννηση, αλλά ως αυτόνομο θέμα καθιερώθηκε μόλις στα μέσα του 16ου αιώνα. Στην Ελλάδα εμφανίστηκε το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα και εδραιώθηκε, με νατουραλιστική τουλάχιστον πιστότητα, τον 20ο χάρη στη φωτογραφία. Είχε προηγηθεί το 19ο αιώνα η δημοφιλία του φωτογραφικού τοπίου μετ’ ερειπίων, που επικύρωνε το νεοελληνικό ιδεολόγημα της αρχαιολατρίας. Το έργο του Ελβετού FredBoissonnas στις αρχές του 20ουαιώνα και το μεσοπολεμικό της Nelly’sσυνέβαλαν ώστε το τοπίο, ακόμη και άνευ ερειπίων, να ανελιχθεί σε πυλώνα του επίσημου εθνικού αφηγήματος. Μεταπολεμικά το νησιωτικό τοπίο αξιοποιήθηκε ως όχημα ανάπτυξης του μαζικού τουρισμού, ενόσω δημιουργοί όπως οι Κώστας Μπαλάφας, Τάκης Τλούπας, Δημήτρης Λέτσιος, Σπύρος Μελετζής έσκυβαν στο ανεπίσημο, συχνά ορεινό, τοπίο της χώρας, εικόνιζαν τον δημώδη πολιτισμό. Στη μεταπολίτευση η εγχώρια φωτογραφία τοπίου άρχισε να αμφισβητεί τη μονόπλευρη εξιδανίκευση και να εμβολιάζεται με σύγχρονα ερωτήματα. Η έκθεση landscape stories επιχειρεί να διερευνήσει τη φωτογραφία του ελληνικού τοπίου τον 21ο αιώνα μέσα από μια επιλογή νεότερων ή λιγότερο καθιερωμένων στον εγχώριο τοπιογραφικό κανόνα δημιουργών, που εξετάζουν τη φυσική, πολιτισμική ή περιαστική του εκδοχή, παραλείποντας το αμιγώς αστικό τοπίο ως διακριτό, μεγάλο κεφάλαιο καθαυτό. Το έργο τους μελετά την εξέλιξη της μορφής και του περιεχομένου του τοπίου, ερωτώντας παράλληλα τη φύση του και εκείνη της φωτογραφικής του αναπαράστασης.

Στο πλαίσιο αυτό, η σύγχρονη εγχώρια φωτογραφία τοπίου εμφανίζεται ευρύχωρη τεχνικά, αισθητικά και εννοιακά. Εμφανής είναι η εστίαση στο ανεπίσημο τοπίο ενώ υφολογικά κυριαρχεί το «ύφος ντοκουμέντου» που μπορεί να εγγράφει με ακρίβεια ενώ ταυτόχρονα περιγράφει ποιητικά και ψηλαφεί σημειωτικά. Κάποιοι δημιουργοί επιδεικνύουν κριτική στάση προς την αλόγιστη εκμετάλλευση και τη διασάλευση των ισορροπιών του φυσικού χώρου, τεκμαίροντας ότι η επιλεκτική τοπιολατρία αποκρύπτει τη μεθοδική τοπιομαχία. Άλλοι εκφράζουν τη μύχια επιθυμία απομάκρυνσης από τον εξουθενωτικό κορεσμό και τη μελαγχολική αποξένωση του σύγχρονου κόσμου.

Γιατί, όμως, το τοπίο στην ελληνική φωτογραφία διατηρεί ζωτικότητα, σε μια εποχή όλο και πιο αστική, τεχνολογική, καταναλωτική, άυλη; Ίσως γιατί η εμπορευματοποιημένη εικόνα του παραμένει μια γοητευτική βιτρίνα, πίσω από την οποία αρκετοί φωτογράφοι θέλουν πλέον να εκτείνουν το βλέμμα τους. Ακόμη, γιατί το τοπίο λειτούργησε ιστορικά ως πυλώνας που σφράγισε νεοελληνικά ιδεολογήματα όπως το τοπίο μετ’ ερειπίων, το βουκολικό, το τουριστικό και το αναπτυξιακό. Τρίτον, γιατί η αστικοποίηση στη χώρα έγινε πιο μαζικά τη μετεμφυλιακή περίοδο. Έτσι, ο χρόνος αποκοπής από την αρχική μήτρα είναι αισθητά βραχύτερος από άλλες Δυτικές κοινωνίες, και η μνήμη μιας κοινοτικής ζωής εγγύτερα στη φύση έχει αλλοιωθεί αλλά όχι ακόμη διαγραφεί.

Ο W.J.T. Mitchell υποστήριξε ότι το τοπίο θα έπρεπε αντί ουσιαστικού να αντιμετωπίζεται ως ρήμα, από στατική εικόνα δηλαδή να γίνει ενεργός μοχλός στο σχηματισμό «κοινωνικών, υποκειμενικών ταυτοτήτων». Μπορεί όμως κανείς να ασκεί κριτική στα ανοιχτά ζητήματα που εγείρει το (εγχώριο) τοπίο χωρίς να αγνοεί την ομορφιά του; Ίσως ναι, αν λάβει υπόψη τον John BrinckerhoffJackson που πρότεινε να θεωρείται ένα τοπίο όμορφο όταν συμβάλλει σε εμπειρίες σημαντικές στην αυτογνωσία. Με την έννοια αυτή, η έκθεση landscape storiesεπιχειρεί να προσλάβει το τοπίο ως ανοιχτό, παλίμψηστο κείμενο όπου εγγράφονται μικρότερες αφηγήσεις και διασταυρώνονται η προσωπική με τη συλλογική ιστορία, η ποιητικότητα με την υπαρξιακή ανάγκη, η φαντασία με τη γεωγραφία, η πολιτική στρατηγική με την ατομική μοίρα, η εικαστική έκφραση με τα ωμά δεδομένα.

Ηρακλής Παπαϊωάννου

Δευτ. – Πεμπ.: 08:00 – 15:00

Παρ.: 08:00 – 21:00

Κυρ.: 10:00 -13:00 & 18:00 – 21:00