Το τμήμα εκπαιδευτικών προγραμμάτων του MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη σχεδίασε και υλοποίησε τη μελέτη περίπτωσης με τίτλο «In and out of sync»: δημιουργικοί διάλογοι μεταξύ ρωσικής πρωτοπορίας και ηχητικών πειραματισμών μιας ομάδας μαθητών λυκείου.
Όλα ξεκίνησαν με ένα ερώτημα: Πώς θα μπορούσαμε να ξεκινήσουμε έναν δημιουργικό διάλογο ανάμεσα στους εφήβους και τους πειραματισμούς της μοντέρνας τέχνης και της μουσικής, βασιζόμενοι στις αξίες των εκπαιδευτικών κοινών όπως η συνεργασία, η ισότιμη συμμετοχή, η φροντίδα, η αυτονομία, η ευθύνη, το μοίρασμα και ενσυναίσθηση; Για να το θέσουμε διαφορετικά, θα έπρεπε μάλλον να έχουμε σκεφτεί, πώς ξεμαθαίνουμε έναν ρόλο, πώς αμφισβητούμε την εξουσία, πώς αντιμετωπίζουμε την κυριαρχία και πώς αναγνωρίζουμε τα δικαιώματα του παιδιού.
Κατά τη διάρκεια δέκα, τρίωρων συναντήσεων τις Παρασκευές, σε διάστημα τριών μηνών, μαθητές και μαθήτριες από το 1ο ΕΠΑΛ Σταυρούπολης, Επαγγελματικό Λύκειο δυτικής Θεσσαλονίκης, επισκέφθηκαν το μουσείο, καταλαμβάνοντας σχεδόν όλους τους χώρους του.
Μέσα από το πρόγραμμα που τρέξαμε, εμείς, ως μουσειοπαιδαγωγοί, είδαμε την ευκαιρία να αμφισβητήσουμε τους ρόλους μας, δίνοντας χώρο και χρόνο στη ομάδα των εφήβων να εκφραστεί, να αποφασίσει συλλογικά, να παίξει και να δημιουργήσει - ήταν η πρώτη φορά που δεν σχεδιάσαμε μια σαφώς και αυστηρά δομημένη δραστηριότητα που να αποτελείται από προκαθορισμένα βήματα. Παρακολουθήσαμε τα παιδιά ως συνοδοιπόροι, ενώ παραμείναμε συνεχώς σε εγρήγορση, ανταποκρινόμενες στις ιδέες και τις επιθυμίες τους, ώστε να παρέχουμε τους απαραίτητους πόρους, ερεθίσματα και γνώσεις όταν οι συνθήκες ήταν ώριμες γι' αυτό. Αφήσαμε χώρο στα παιδιά να παίξουν, να συζητήσουν, να βαρεθούν, να ανακαλύψουν μόνα τους, τι μπορεί να τους προσφέρει ο χώρος του μουσείου. Εκδήλωσαν μόνα τους ενδιαφέρον για την έκθεση και πήραν τις δικές τους αποφάσεις για το πώς ήθελαν να ασχοληθούν και να συνομιλήσουν με τα έργα τέχνης (όχι μέσω ξεναγήσεων αλλά μέσω δραστηριοτήτων βαθιάς παρατήρησης και αναπαραγωγής έργων τέχνης). Προσπαθήσαμε να αμφισβητήσουμε την εξουσία του μουσείου επιτρέποντας ελευθερία κινήσεων στους χώρους του και καλλιεργώντας την εξοικείωση με τον χώρο και τα μέλη του προσωπικού του. Αυτό έγινε δίνοντας άδεια να κάνουμε θόρυβο μέσα στο μουσείο, αυτοσχεδιάζοντας με γκονγκ, καλίμπα και συνθεσάιζερ. Αλλά κυρίως, παρέχοντας όλα τα δυνατά μέσα παραγωγής για να ζωντανέψει ένα συλλογικό έργο τέχνης, ένα αντίστοιχα ισάξιο με κάθε άλλο έκθεμα και που θα εκτεθεί εντός και εκτός του μουσείου, φτιαγμένο από «μη ειδικούς».Οι μαθητές και οι μαθήτριες ως «μη ειδικοί-καλλιτέχνες» αλλά ως γνώστες/ριες των δικών τους εμπειριών ζωής, ανέλαβαν το ρόλο του συνδημιουργού.
Στα μισά του προγράμματος, η ομάδα αυτοοργανώθηκε καλώντας τους όλους και όλες να συμμετάσχουν σε μια συνέλευση μέσω της οποίας αποφάσισαν συλλογικά το θέμα του έργου τέχνης τους: Ειρήνη-Πόλεμος. Χωρίστηκαν σε δύο ομάδες που δούλεψαν χωριστά η μια από την άλλη για περιορισμένο χρονικό διάστημα. Τα μέλη της ομάδας του πολέμου αρχικά εκφράστηκαν μέσα από σκοτεινές και άγριες εικόνες, ενώ εκείνοι από την ομάδα ειρήνης πέρασαν όλη την τρίωρη συνάντηση συζητώντας όλα εκείνα τα πράγματα που δεν είναι ειρήνη. Σε αυτό το πλαίσιο, τα παιδιά μοιράστηκαν μαζί μας προσωπικές ιστορίες και εμπειρίες ενδοσχολικής βίας, παρενόχλησης και αδικίας. Μέσα από αυτές τις συζητήσεις εμφανίστηκε και το συλλογικό τραύμα του σχολείου που προκλήθηκε από τη δραστηριότητα ομάδων οπαδών της ακροδεξιάς μέσα στις τάξεις τους. Ζητήματα που έχουν σημασία για τις μαθήτριες/τες και επηρεάζουν την καθημερινότητά τους εντός και εκτός σχολείου ήρθαν στο φως γιατί δημιουργήθηκαν οι κατάλληλες συνθήκες χώρου και χρόνου και για να ακουστούν ενεργά και με προσοχή οι φωνές όλων. Μέρος αυτού του συλλογικού τραύματος αντικατοπτρίζεται στο έργο τέχνης που δημιούργησαν.
Τέλος, οι δύο θεματικές ομάδες συγχωνεύτηκαν σε μία για να δημιουργήσουν μια σειρά από έργα τέχνης, μέσω του σχεδίου, της χαρακτική, του κεντήματος, της γλυπτικής, του σκίτσου, της γραφιστικής, των μουσικών πειραματισμών, της ποίησης και του κολάζ. Όσον αφορά την προβολή των έργων τέχνης και τη διαρρύθμισή τους σε ένα συλλογικό έργο, η ομάδα αποφάσισε να στήσει μια τρισδιάστατη εγκατάσταση γεμάτη ενέργεια και μια αίσθηση κίνησης που ρέει προς τα πάνω και προς τα μέσα. Μια κατασκευή που θυμίζει κλουβί ενώ ταυτόχρονα ανεβαίνει στον ουρανό, αποπνεοντας ελευθερία. Η τελική ιδέα της σπειροειδούς εγκατάστασης υποβλήθηκε σε επεξεργασία με πολλούς τρόπους μέχρι να φτάσει στο τελικό της σχήμα: μια σειρά από ξύλινα δοκάρια, στερεωμένα σε γύψινους κύβους που κατασκευάστηκαν στο μουσείο, κατασκευές που μετακινούνται εύκολα και τοποθετούνται σε μια σπείρα, παρέχοντας παράλληλα μια βάση για να κρεμαστούν τα έργα τέχνης των μαθητών με τη χρήση μικρών μαγνητών. Το τελικό έργο τέχνης διατάχθηκε και εγκαταστάθηκε από τα παιδιά και εγκαινιάστηκε. (Η ομάδα συναποφάσισε τον τίτλο του έργου: "Απελευθέρωση, μάλλον σε άλλη γλώσσα").
Τα εγκαίνια της έκθεσης οργανώθηκαν ως μια μικρή γιορτή στο μουσείο, στην οποία παρευρέθηκαν οι νέοι και οι νέες δημιουργοί, οι οποίες κάλεσαν και υποδέχτηκαν στο μουσείο τις φίλες, τους φίλους και τις οικογένειές τους. Στο πάρτυ που ακολούθησε μοιραστήκαμε την εμπειρία αυτής της δράσης με όλους και όλες, χορέψαμε, γιορτάσαμε και σηματοδοτήσαμε το τέλος του χρόνου μας μαζί, ανανεώνοντας το ραντεβού μας στο μουσείο για επόμενες δράσεις.
Η έρευνα χρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκής Ένωσης και το πρόγραμμα Horizon 2020 για την έρευνα και την καινοτομία (grant agreement 101004491).
ΟΜΑΔΑ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ & ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ
Κεχαγιόγλου Μαρία (Επιμελήτρια εκπαίδευσης MOMus)
Μακατουνάκη Εύη (Μουσικός)
Μωραϊτοπούλου Ελίνα (Ερευνήτρια)
Παπαβέργου Εύη (Επιμελήτρια εκπαίδευσης MOMus)
Παρασκευά Κατερίνα (Επιμελήτρια εκπαίδευσης MOMus)
Επιστημονικοί Υπεύθυνοι
Νικονάνου Νίκη (αναπληρώτρια καθηγήτρια Μουσειακής Εκπαίδευσης)
Κανελλόπουλος Παναγιώτης (αναπληρωτής καθηγητής Μουσικής Παιδα-
γωγικής)
Ιδιαίτερες ευχαριστίες για την υποστήριξη
Κοσμίδης Κώστας (Ηλεκτρολόγος)
Κεφαλά Άρτεμις (Γραμματεία)
Παπαϊωακείμ Χριστίνα (Επιμελήτρια εκπαίδευσης MOMus)